YABAN HAYATI NEDİR?
Yaban hayatı terimi, genel an- lamda yabani hayvanları tanımlar. Ya- ban hayvanları evcilleştirilmemiş ve doğada özgürce beslenen hayvanlardır. Objektif bir bakış açısı ile tanımlarsak yaban hayatı; tüm hayvanları ve onlar ile ilişkili habitatları içerir. Biraz daha irdeler isek yaban hayatı; direk insan kontrolü dışında olan evcilleştirilmemiş tüm hayvanlar ve kültüre edilmemiş tüm bitkileri de kapsayacak şekilde yaşayan tüm canlıları içerisinde barındırır. Ancak araştırma ve yönetim çalışmaları ve kamuoyunun dikkati üzerine yaban hayatı tanımı; kuşlar ve memeliler üzerine odaklanmıştır1.
Günümüzde dünya nüfusunun artması, kentleşme, sanayileşme ve teknolojik gelişmeler neticesinde ya- ban hayvanları ve insanlar arasındaki yaşam mesafesi kısalmış ve yaban ha- yatı insan kaynaklı birçok tehdide maruz kalmıştır. Özellikle bilinçsiz avcılık, tarımda kimyasalların kullanılması, ya- ban hayatı habitatlarının tarım arazisi- ne yada yerleşim merkezlerine dönüştürülmesi, su kaynaklarının bilinçsizce tüketilmesi vb sebepler ile yaban haya- tında bazı türler yok olmuş, bazı türler ise yok olma tehlikesi ile karşı karşıya gelmişlerdir. Bu sebeple gelişmiş toplumlar yaban hayatının öneminin ve gerekliliğinin farkında olarak, sahip oldukları bioçeşitliliği korumak amaçlı, çeşitli politikalar izlemektedirler.
TÜRKİYE’DE YABAN HAYATININ KORUNMASI
Ülkemizde Orman ve Su iş- leri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından “Yaban Hayatı” koruma altına alınmış ve bu konuda Yaban Hayatı Daire Baş- kanlığı; 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ve ilgili mevzuatlar çerçevesinde Bakanlıkça belirlenen türleri ve yaşam ortamlarının etüt, envanter, izlemesini yapmak ve yaptırmak; ulusal ve ulusla- rarası listelerde yer alan korunması gereken türlere ait popülasyonları tespit ederek; tür eylem planlarını gerçekleştirmek ve bunların korunması ile ilgili esas ve usulleri belirlemek, yaban ha- yatı koruma ve geliştirme sahaları ile
korunan yaban hayvanlarına yönelik destekleme sistemi geliştirmek, uygulanmasını sağlamak, özel sektörün üretimine ait hizmet ve faaliyetlerle ilgili gerekli izinleri vermek, takip etmek, yaban hayatının ve yaşam ortamlarının geliştirilmesine yönelik plan ve projeler oluşturmak, uygulamak ve kontrol etmek veya ettirmek, yaban hayatı koruma ve geliştirme sahalarının planlama çalışmalarını yapmak veya yaptırmak, türlerin korunması ile ilgili Köy Tüzel Kişilikleri ile iş birliği yapmak veya yaptırmak; korunması gereken türlerin eski yaşam alanlarını tespit etmek; tabiat- tan türlerin alınması ve yeniden yerleştirilmesi için gerekli çalışmalar yapmak veya yaptırmak; yaban hayvanları ile ilgili kafesleme, halkalama, markalama ve vericilerle izleme çalışmaları yapmak veya yaptırmak, Ulusal mevzuat ve uluslararası sözleş- meler ve organizasyonlar çerçevesin- de koruma altına alınmış nadir ve nesli tehlike altına düşmüş veya düşebilecek türlerin ve yaşama ortamlarının korunması ile ilgili yükümlülüklerini yerine getirmek, uluslararası gelişmeleri ta- kip etmek, gerekli çalışmaları yapmak ve yaptırmak için kurum ve kuruluşlar arasındaki koordinasyonu sağlamak, bakım ve tedaviye muhtaç yaban hay- vanları için kurtarma, tedavi ve rehabilitasyon merkezleri tesis ve tefrik etmek, ettirmek ve bunlarla ilgili usul ve esasları belirlemek gibi hususlarda görevlendirilmişlerdir.
YABAN HAYATI REHABİLİTASYONU NEDİR?
Yaban Hayatını korumaya yönelik alınan tedbirlerden biri de “Yaban Hayatı Rehabilitasyon Merkezleri”nin
kurulmasıdır. Yaban Hayatı Rehabilitasyonunun temel amacı; hasta, yaralanmış ve öksüz kalmış yaban hay- vanlarının, doğal yaşam ortamlarına dönebilecek performansa sahip olana kadar profesyonel bir bakım sağlanmasıdır. Yaralanma veya hastalığın dere- cesine bağlı olarak sağlığına tamamen kavuşan yaban hayvanları getirildikleri habitata tekrar geri salınırlar. Hastalık ya da yaralanma sonrası iyileşen ancak doğada bireysel olarak hayatına devam edemeyecek durumda olan yaban hayvanları ise hayvanat bahçeleri ya da özel eğitim kurumlarında yaşamlarının sonuna kadar bakılırlar. Ancak bazı du- rumlarda ağır yaralanmış, yaşama ve doğaya tekrar dönme ihtimali çok zayıf olan yaban hayvanlarının ötenazi ile yaşamlarına son verilebilir.
Yaban hayatı rehabilitasyonu yaban hayvanlarının evcil pet hayvanına dönüştürülmesi girişimi değildir.Hasta hayvanlar doğada bağımsız olarak yaşama kabiliyetine ulaşana kadar esaret altında tutulurlar. Yaban hay- vanlarının insan korkuları hayatta kala- bilmeleri için gerekli yaşamsal bir özelliktir ve rehabilitasyon sırasında hasta hayvanların evcilleşmelerini önlemek için insan teması en aza indirilmelidir. Genellikle yaban hayatı rehabilitasyonu ayrıntılı ve zaman alıcı bir süreçtir. Yaban hayvanları ve evcil hayvanlar arasındaki önemli farklılıklar nedeniyle, merkez çalışanlarının türlerin bakımı, besin gereksinimleri, davranış özellikleri ve kafes donanımları ve karşılaşılabilecek tehlikeler hususlarında geniş bilgiye sahip olmaları gerekmektedir3.
Türkiye genelinde yaban hayatı konusunda çalışan kamuya ait veya özel sınırlı sayıda merkez vardır. Bu merkezlerin temel amaçları arasında; ülkemizdeki yaban hayvan türlerinin belirlenmesi, koruma altında bulunan türlerin korunması ve çoğaltılması, sağlık problemlerine çözüm bulunması, güçten düşmüş, yetim, hasta ve yaralı yaban hayvanlarının bakımı, rehabilitasyonu, profilaktik önlemlerin alınması ve yeniden doğaya kazandırılmasının sağlanması gibi hedefler sayılabilir.
GÖLLER BÖLGESİNDE YABAN HAYATI REHABİLİTASYONU
Göller bölgesinde Burdur ili sı- nırları içerisinde yer alan “Lisinia Yaban Hayat Rehabilitasyon Merkezi” şu an için tek merkez olarak faaliyet göstermektedir. Yine Afyon Kocatepe Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Hastanesi ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Veteriner Fakültesi Klinikleri de yaban hayvanlarının tedavisi konu- sunda bölgede etkin olarak rol oyna- maktadırlar. Ayrıca bölgedeki ihtiyacın giderilmesi amacı ile AKÜ Veteriner Fakültesi Yaban Hayatı ve Ekoloji Ana- bilim Dalı tarafından “Yaban Hayatı Rehabilitasyon Merkezi” kurulumuna dair çalışmalar da başlatılmıştır.
İKİNCİ BİR ŞANS MI? KORUMAK MI?
Yaban Hayatı Rehabilitasyon Merkezleri, insan kaynaklı olarak doğada zarar gören yaban hayvanlarına, ikinci bir yaşam şansı tanır. Ancak el- bette ki yaban hayvanlarına karşı önceliğimiz, onlara yaşamlarında ikinci bir şans vermekten ziyade, onları KORUMAK olmalıdır. Çünkü her canlı yaşama hakkına sahiptir. Yaban hayatı bilincinin toplumda geliştirilmesi ve yerleştirilmesi önemli bir konudur. Bu konuda yediden yetmişe toplumda her kesimin eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Özellikle yaban hayatına duyarlılık, çocuk yaşta verilecek eğitimler ile şekillendirilmesi gereken bir bilinçlilik halidir. Çocuklarımıza sadece yaban hayatı değil, biyolojik çeşitliliğimiz ve bu çeşitliliğin önemi, nasıl korunacağı, çevreye duyarlılık konuları da öğretilmeli ve hatta ilkokul ders müfredatlarında bu konulara yer verilmelidir.
Unutulmamalıdır ki biyolojik çeşitliliğine sahip çıkamayan bir top- lum, geleceğine de sahip çıkamaz!
KAYNAKLAR
1. Greg Yerrow (2009) Wildlife and Wild- life Management, Fact sheet 36, Clem- son Extension,(https://www.clemson. edu/extension/natural_resources/ wildlife/publications/pdfs/fs36_wildli- fe_and_wildlife_management.pdf)
2. DKMP, (http://www.milliparklar. gov.tr/AnaSayfa/yabanHayatiDa- iresi.aspx?sflang=tr) erişim tarihi : 01.12.2015.
3. NWRA, (http://www.nwrawildlife. org/?page=What_Is_WLRehab) erişim tarihi : 01.12.2015.
4. Resmi Gazete, (http://www. resmigazete.gov.tr/eski- ler/2013/06/20130628-12.htm) erişim tarihi : 01.12.2015.